عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه کرونا بیشترین آسیب را به ریه بیمار مبتلا به کووید  19 وارد می کند اظهار کرد: برخی از بیمارانی که توانستند از ویروس کرونا جان سالم به در ببرند ممکن است برای همیشه دچار آسیب‌های ریوی شوند.

ویروس کرونا در اواخر سال  ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین به تمام مردم دنیا معرفی و باعث ایجاد دردسرهای زیادی شد، به‌طوریکه امروزه در اکثر کشورهای دنیا موضوع مقابله با بیماری کووید ۱۹ و ویروس کرونا مطرح شده است و کشورها براساس ابلاغیه‌های سازمان بهداشت جهانی و پروتکل‌های بهداشتی اقداماتی را در زمینه کاهش شیوع این ویروس انجام داده‌اند.

ویروس کرونا بیشترین آسیب را به دستگاه ریه وارد می‌کند و این ویروس هنگامی که بر روی سلول‌های ریه می‌نشیند باعث آلوده شدن آن و سایر سلول‌ها می‌شود و بعد از گذشت 10 روز باعث ایجاد گرفتاری فرد بیمار می‌شود.

ویروس کرونا مانند SARS می‌تواند باعث ایجاد سوراخ‌هایی در ریه بیماران شود، سوراخ‌هایی که شبیه به لانه زنبور هستند، این سوراخ‌ها به احتمال زیاد در اثر واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن و زخم شدن ریه‌ها ایجاد می‌شود.

در چنین شرایطی بیماران مجبورند برای کمک به تنفس خود از اکسیژن مصنوعی استفاده کنند، ضمن اینکه التهاب بین کیسه‌های هوایی ریه و رگ‌های خونی آن می‌تواند باعث تجمع مایعات در ریه‌ها شده و اکسیژن‌رسانی را مختل کند.

در جهت بررسی بیشتر آسیب‌های کووید 19 به ریه فرد مبتلا، گفت‌وگویی را با دکتر مهناز آریان، فوق تخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد صورت داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید؛

*ویروس کرونا به کدام نقاط بدن انسان آسیب وارد می‌کند؟

ویروس کرونای جدید تنها به ریه‌ها حمله نمی‌کند و قلب، کلیه‌ها، مغز، عروق، اعصاب از دیگر اندام‌هایی هستند که تاکنون تاثیر ویروس جدید بر آنها و عملکردشان مشاهده شده است، به‌طوریکه اختلالات حس‌های بویایی و چشایی در این بیماران در درصد بالایی گزارش شده است.

*کرونا ویروس چگونه باعث ایجاد مشکلات تنفسی می‌شود؟

مراحل درگیری در کرونا در دوره نهفتگی و بعد به‌صورت بیماری خفیف متوسط و شدید می‌تواند باشد.

80 درصد افراد مبتلا، شکل خفیف تا متوسط عفونت را دارند، یک مورد خفیف کووید 19 شامل تب و سرفه شدیدتر از آنفولانزای فصلی است، اما نیازی به بستری ندارد.

موارد شدیدتر به‌علت ورود ویروس به نای و دستگاه تنفسی تحتانی است، جایی که به‌نظر می‌رسد ویروس رشد را ترجیح می‌دهد و ریه‌ها هدف اصلی هستند، همچنان که ویروس تکثیر شده و به سمت نای و ریه‌ها پیشروی می‌کند می‌تواند مشکلات تنفسی بیشتری مانند برونشیت و پنومونی را ایجاد کند.

پنومونی که با تنگی نفس همراه باشد مشخص نمی‌شود و بر کیسه‌های هواریزی آلوئول‌ها هم تا جایی که اکسیژن و دی‌اکسیدکربن ردوبدل می‌شود تاثیر می‌گذارد.

در پنومونی سلول‌های آلوئولی توسط ویروس آسیب می‌بینند و بدن با ارسال سلول‌های ایمنی به ریه برای مقابله با آن واکنش نشان می‌دهد و این منجر به ضخیم شدن پوشس‌ها نسبت به حالت طبیعی می‌شود.

هرچه ضخیم‌تر شوند باعث انسداد کیسه‌های هوایی کوچک برای رسیدن اکسیژن لازم به خون می‌شود، این اساساً یک جنگ بین پاسخ میزبان و ویروس است و این دو نتیجه بیماری را تعیین خواهند کرد.

*آیا مبتلایان به بیماری مزمن انسداد ریه در گروه افراد پر خطر هستند؟

هنوز اثر دقیق ابتلا به ویروس کرونا در مبتلایان به بیماری مزمن انسداد ریه شناسایی نشده است، اما کاملاً محرز است که مشکلات کووید 19، این گروه را بیش از کسانی که دارای ریه‌های سالم هستند و به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا نیستند درگیر می‌کند.

این بیماران مانند افراد سن بالای 60 سال، مبتلایان به فشارخون، دیابت، بیماری‌های قلبی و سرطان و بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف و استعمال‌کنندگان سیگار و دخانیات، در دسته گروه‌های در معرض خطر می‌باشند.

ابتلای همزمان به بیماری COPD و کووید 19 شرایط درمانی را دشوارتر و صدمات وارده را شدیدتر می‌کند.

*چند درصد بیماران کرونایی دارای مشکلات ریه هستند؟

حدود 80 درصد موارد به‌صورت خفیف هستند، یعنی عدم وجود پنومونی یا پنومونی خفیف و بیماری شدید در 15 درصد موارد گزارش شده است که با تنگی نفس یا هیپوکمی و یا درگیری بیشتر از 50 درصدی ریه در تصویربرداری در 48 ساعت اول مشخص می‌شود؛ همچنین وضعیت بحرانی در 5 درصد گزارش شده است که با نارسایی تنفسی و شوک و اختلال عملکرد چند ارگان مشخص می‌شود.

*ویروس در ریه فرد مبتلا به کووید 19 چه مسیری را طی می‌کند؟

کووید 19، بیماری که از کرونا ویروس جدید ناشی می‌شود از طریق ترشحات تنفسی فرد آلوده همچون سرفه، عطسه یا تنفس دم و بازدم منتقل می‌شود.

ممکن است این ترشحات در هوا و سطوح باشند و فرد پس از تماس دست با چشم‌ها، دهان و بینی در معرض این ترشحات قرار گیرد، با این کار فرد مسیری را در اختیار ویروس قرار می‌دهد تا به غشای مخاط در گلو راه پیدا کند.

در مدت 2 تا 14 روز سیستم ایمنی با علائمی واکنش نشان می‌دهد که می‌تواند شامل تب، سرفه، تنگی نفس، احساس خستگی، لرز، درد بدن، سر درد، گلو درد و آبریزش بینی، از دست دادن حس‌های بویایی و چشایی، تهوع، استفراغ و اسهال همراه باشد.

این ویروس از طریق مجرای تنفسی که شامل دهان، بینی، گلو و ریه‌‌ها است به قسمت‌های دیگر بدن منتقل می‌شود.

مجرای هوای تحتانی نسبت به دیگر قسمت‌های دستگاه تنفسی دارای گیرنده‌های 2ACE بیشتری هستند؛ بنابراین ممکن است کرونا ویروس از ویروس‌های دیگر همچون سرماخوردگی معمولی به قسمت‌های عمیق‌تر نفوذ پیدا کند.

با نفوذ ویروس ریه‌ها ملتهب شده و تنفس به دلایلی که ذکر شد سخت می‌شود، این شرایط می‌تواند با ذات‌الریه که عفونت کیسه‌های هوایی کوچک و پارانشیم ریه است منجر می‌شود.

*مشکلات ریوی در بیماران کرونایی آیا به‌صورت کامل قابل رفع بوده یا اینکه برای بیماران عوارض دارد؟

خیلی از عوارض طولانی‌مدت که کرونا به‌جا می‌گذارد مشخص نیست و بیشترین موردی که در این بیماران از نظر  پزشکان اهمیت دارد فالوآپ followup و پیگیری دقیق و طولانی‌ این بیماران است.

بسیاری از بیماران مبتلا به کووید 19 در مدت زمان کوتاهی بهبود می‌یابند، اما پتانسیل طول کشنده بودن این بیماری از طرفی غیر از احتمال آسیب‌ بیشتر به ریه قابلیت سرایت بیشتر را برای این ویروس فراهم می‌کند.

به‌جز درگیری سیستم تنفسی توسط این ویروس ارگان‌های دیگری نیز با التهاب و لخته در عروق آسیب می‌بینند، این بیماری طیف وسیعی دارد و در برخی افراد عوارض طولانی‌مدتی مانند خستگی طولانی‌مدت، سردرد، سرگیجه، ریزش مو و آسیب‌های طولانی‌مدت به سیستم قلبی و تنفسی به‌ همراه دارد که از جمله آن فیبروز ریوی می‌باشد.

*از آسیب‌های به ریه در افراد مبتلا به کرونا با علائم شدید برایمان بگویید؟

اگر بیماری پیشرفت کند به خاطر واکنش بیش از حد سیستم ایمنی خواهد بود، سیگنال‌های شیمیایی (سایتوکاین‌ها) باعث ایجاد التهاب می‌شوند که باید با دقت تنظیم و تعدیل شوند، التهاب بیش از اندازه باعث آسیب رسیدن به بدن می‌شود.

تخمین زده می‌شود که 6 درصد بیماران به سمت وخامت می‌روند و در این مرحله سیستم ایمنی از کنترل بدن خارج شده و باعث آسیب رسیدن به بدن می‌شود، وقتی فشارخون به سطح خطرناکی پایین بیاید می‌تواند منجر به شوک شود و در این چنین شرایطی اندام‌ها و ارگان‌های حیاتی بدن به درستی کار نمی‌کنند، تا جایی که ممکن است به‌طور کامل از کاربیفتند.

سندرم حاد تنفسی ناشی از التهاب گسترده در ریه‌ها بوده که باعث توقف اکسیژن‌گیری موردنیاز برای بقای بدن می‌شود.

*علت ایجاد جای زخم در ریه‌ها چیست و اینکه آیا تنفس با ونتیلاتورها موجب آسیب به ریه می‌شود؟

سندروم تنفسی حاد شدید SARS یک بیماری عفونی حاد با مرگ و میر قابل توجه است، ویروس کرونا SARS-COV نشان داده شده است که می‌تواند عامل ایجادکننده SARS باشد.

ویژگی بالینی مرتبط با SARS آسیب آلوئولار منتشر در ریه است و فیبروز ریه در بیمارانی که بر اثر این بیماری فوت کرده‌اند مشهود است.

مکانیسم‌های با عفونت SARS-COV باعث فیبروز ریه می‌شود به‌طور کامل شناخته نشده است، اما فاکتور رشد TGF-B و انزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانین2 و 2ACE  از مهمترین واسطه‌های ایجاد فیبروز ریه هستند.

فعال‌سازی مسیر TGF-B/smad برای فیبروز ریه حیاتی است و عفونت SARS-COV نه تنها بیان TGF-B را افزایش می‌دهد، بلکه فعالیت سیگنالی آن را نیز تسهیل می‌کند.

گیرنده 2ACE،SARS-COV تنظیم‌کننده منفی فیبروز ریه است و عفونت SARS-COV بیان 2ACE را کاهش می‌دهد؛ بنابراین عفونت SARS-COV ممکن است که از طریق مسیرهای سگینالنیگ متعدد منجر به فیبروز ریه شود و فعال‌سازی TGF-B یکی از عوامل اصلی ایجاد آن است.

براساس مطالعات جدید آسیب ریه در برخی از بیماران مبتلا به کووید 19 در تهویه مکانیکی مهاجم مشاهده شده است، در یک بررسی 601 بیمار مورد مطالعه قرار گرفتند که 24 درصد بیماران دچار باروترما شامل پنوموتراکس و پنومومویالتنوم شدند که در مقایسه با 11 درصد گروه کنترل بیماران مبتلا به سندروم زجر تنفسی حاد AROS در تهویه مکانیکی بود.

براساس وضعیت بالینی بیمار و بدترشدن وضعیت تنفسی جهت حفظ حیات بیمار ممکن است که در مراحل نهایی نیاز به ونتیلاسیون مکانیکی در این بیماران باشیم.

*کرونا ویروس چه تاثیری روی بیماران COPD دارد؟

بیماری COPD نوعی بیماری مزمن الهتاب ریه است که با تنگ شدن مسیر حرکت هوا در سیستم‌های تنفسی منجر به تنگی نفس، سرفه، خس سینه و ایجاد خلط در ریه‌‌ها می‌شود.

ابتلا به کووید 19 حاد ممکن است که به عنوان یک فاکتور خطر برای عوارض و پیامد نامطلوب بیماری کووید باشد.

بیماران COPD مبتلا به کووید در خطر بالاتری برای بستری در بیمارستان و انتقال به ICU بوده و نیازمند مراقبت ویژه هستند، اما اینکه چطور خطر کووید 19 شدید را افزایش می‌دهند گرچه مکانیسم دقیق مشخص نمی‌باشد، چندین مورد مطرح است.

درگیرشدن مخاط بینی در بیماران کووید 19 که با واسطه آنزیم 2ACE هستند، ویروس از این پروتئین به عنوان گیرنده خود برای ورود به سلول‌های اپیتلیال استفاده می‌کند.

اکنون کاملاً ثابت شده است که بیماران مبتلا به COPD بیان 2ACE را در دستگاه تنفسی تحتانی افزایش داده‌اند و با سیگار کشیدن آسیب بیشتری وارد می‌شود و این امر ممکن است که خطر ابتلا به فرم جدید کووید 19 را افزایش دهد.

*فیبروز ریوی چیست و اینکه این بیماری دارای چه علائمی است؟

فیبروز ریه به معنی تشکیل بافت فیبروز در ریه است و علائم شایع آن در تنگی نفس، سرفه خشک و مزمن، خستگی، کاهش وزن، تغییرات کرورتی در عکس رادیو گرافی و تغییرات عملکرد در تست‌های ریوی است، فیبروز شدن علائم متفاوتی دارد و می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.

سی‌تی‌اسکن ریه با تفکیک بالا high-resolationct به‌خوبی فیبروز ریه را نشان می‌دهد، البته تشخیص قطعی با نمونه‌برداری بیوپسی ریه انجام می‌شود.

*آیا آسیب‌های ریوی کووید ۱۹ برگشت پذیر است؟

مطالعات نشان داده است که در درصدی از بیمارانی که دچار علائم شدید بیماری کووید بودند، بعد از بهبودی دچار آسیب دائمی ریه شدند، اما جهت پاسخ دقیق‌تر به این سوال نیازمند مطالعات بیشتر با فالوآپ طولانی‌تر هستیم.

*افراد کرونایی دارای مشکلات ریه در چه بازه زمانی‌ای بهبود می‌یابند؟

مدت زمان بهبودی مبتلایان به کووید 19 حداقل 2 هفته است، اما در موارد جدی‌تر و شدیدتر که بیمار نیاز به بستری دارد ممکن است که زمان بهبودی تا 6 هفته و یا حتی بیشتر از این زمان طول بکشد.

*توصیه پایانی شما به مردم در بحث پیشگیری و نیز بیماران کرونایی و خانواده‌های آنان...

بهترین روش برای جلوگیری از بیمارشدن، جلوگیری از در معرض خطر قرار گرفتن است، کووید 19 به راحتی از طریق سرفه و عطسه کردن از شخصی به شخص دیگر سرایت می‌کند، توصیه مکرر ما شستن مرتب دست‌ها و عدم تماس نزدیک با افراد بیمار است، ضمن اینکه سطوح و اشیائی که روزانه مورد استفاده قرار می‌گیرد هم باید به‌طور مستمر تمیز و ضدعفونی شود.

خطرات و آسیب‌های کووید 19 جدی است، تا جایی که می‌تواند باعث مرگ شود، اما در بسیاری موارد قابل بهبود است، نکته مهم این است که این خطرات و هشدارها را نباید شوخی بگیریم.

در خانه ماندن در این وضعیت فوق بحرانی کرونایی بهترین کار در مسیر پیشگیری و حفظ سلامت خود و دیگران است، اما اگر مجبور به خروج از منزل هستیم حتماً از ماسک، دستکش و شیلد استفاده کنیم.